تاریخچه باستانی گیاهان دارویی از روی نقشه

مصر پیشرو در استفاده از گیاهان دارویی

در عرصه بین الملل مصریان قدیم را باید نخستین ملتی دانست که از گیاهان دارویی به طور غیر قابل تصوری استفاده می کردند. در عصر هومر، کشور مصر به عنوان منطقه ای غنی از گیاهان دارویی و سمی شهرت پیدا کرده بود. در این کشور از روغن کرچک به عنوان مسهل و از پوست انار جهت دفع کرم و همچنین از فرآورده های دیگر تریاک، ماندراگور، بنزوئن، استراکس، رزین ها و ... استفاده  میشد . در اوراق پاپیروس که از مصریان قدیم و از قرن 16 قبل از میلاد مسیح باقی مانده، مطالبی درباره گیاهان و خواص آنها وجود دارد که توجه خاص مصر قدیم را به خواص درمانی گیاهان نشان می دهد. در تورات نیز بعضی گیاهان مفید اشاره شده و باید اعتراف کرد قوم یهود در مورد استفاده از گیاهان، سابقه کهنی دارد.
 

روم و تاریخ گیاهان دارویی

از کاتون که در 134 تا 184 قبل از میلاد مسیح در روم می زیست و به نظر او اطبا آدمکش هایی بیش نبودند، یادداشت ها و نسخه هایی باقی مانده که در آنها 120 گیاه پر مصرف شرح داده شده است. به همین نحو توسط دانشمندان دیگری مانند سلس که از فلاسفه روم بود در حدود 250 نمونه گیاه و از پلین، طبیعی دان معروف رومی، در حدود 100 گیاه شرح داده شده است. دیوسکوریدس که در قرن اول میلادی می زیسته، طبیب و گیاه شناس مشهوری بوده که 600 گیاه دارویی را با شرح خواص درمانی آنها در کتاب خود شرح داده است. جالینوس که از پزشکان نامی یونان و دارای شهرت جهانی است، در یادداشت های خود 473 گیاه دارویی را نام برده و در مورد مشخصات این گیاهان نیز به آثار دیوسکوریدس استناد می کند. آثار علمی ارزشمندی از این دانشمند عالی قدر و طبیب نابغه در رشته های مختلف طب باقی مانده است که شهرت جهانی دارند. از این زمان به بعد فیتوتراپی که اساس آن در درمان بیماری ها استفاده از گیاهان دارویی است، رونق چندانی پیدا نکرد. به طوری که تا قرن هشتم میلادی به همان وضع قبلی با مختصر پیشرفتی باقی ماند.

هند و فلسفه گیاهان دارویی

فلسفه هند باستان بر این باور است که یک جریان مستمر تکوینی در طبیعت وجود دارد که انسان می تواند با به کارگیری روش های سحرآمیز، آن را مهار کند و این نیروهای پنهانی را به کنترل خود درآورد. در قدیمی ترین آثار به این روش ها اشاره شده است. هدف اساسی علم پزشکی در هند قدیم طولانی کردن زندگی انسان ها و یکی از مهم ترین قسمت های آن شناخت مواد دارویی بوده است.
این داروها اساسا ریشه گیاهی داشتند و گیاهان دارویی به صورت منظم و سازمان یافته ای طبق نسخه های شاهی بودایی به نام آشوکا ( قرن سوم قبل از میلاد) کشت می شدند. خاک هند تعداد بی شماری از گیاهان دارویی را در خود پرورانده است. هند مانند گنجینه ای از گیاهان طبی است که هنوز تعدادی از آنها در انتظار شناخته شدن به سر می برند. از سوی دیگر این کشور منبع ادویه جات و داروهای آرامبخش در دنیا بوده است. در متون هند قدیم درباره گیاهان طبی این طور نوشته شده است: "این گیاهان را باید فرد شایسته ای ساکن جنگل که پاک و مذهبی بوده و به صورت شایسته ای روزه گرفته باشد جمع آوری کند. گیاهان تازه اثر بیشتری دارند. این گیاهان فقط باید در نقاطی دور از دسترس انسان ها که خاک حاصلخیز و آب کافی داشته باشد و محل مقدس یا گورستانی در آن جا نباشد، کاشته شوند . گیاه باید ریشه دار باشد و آبیاری شود و بر حسب نیاز تحت تابش نور خورشید قرار گیرد. گاهی اوقات نیز باید از نور خورشید حفاظت شده وبه سمت شمال برگردانده شود."
 

یونان وتاریخ درمان با گیاهان دارویی

یونانیان جهت درمان بیماری ها از گیاهان استفاده می کردند و حتی از برخی انواع گیاهان سمی نیز اطلاع داشتند. بقراط، طبیب بزرگ و بنیانگذار طبابت یونان قدیم و همچنین طرفداران مکتب بقراط، ارزش خاصی برای گیاهان در طبابت قائل بودند، به طوری که در این کشور نه تنها از گیاهان بومی بلکه از دیگر گیاهان متعلق به سایر ممالک مانند هند و مصر که به یونان وارد می شد، غالبا به عنوان مشروبات طبی استفاده می شده است. تئوفراست، دانشمند یونانی که شاگرد ارسطو فیلسوف یونانی بود، از بنیانگذاران فیتوتراپی که درمان بیماری ها با داروهای گیاهی است به حساب می آید. در کتاب ارزنده این دانشمند گرانمایه، متجاوز از 500 گیاه دارویی با مشخصات و اختصاصات درمانی شرح داده شده است.
 

ایران وتاریخ از دست رفته ی گیاهان دارویی

ایرانیان از دیرباز و حتی پیش از دیگران در زمینه گیاهان دارویی و کاربرد درمانی آنها از دانش پیشرفته ای برخوردار بوده اند. نمونه بارز آن کتاب باستانی اوستاست. در یکی از پنج بخش تشکیل دهنده اوستا، قسمت های عمده ای به گیاه درمانی، معرفی گیاهان دارویی و کاربرد آنها اختصاص یافته است. اما متاسفانه در لشکر کشی اسکندر مقدونی، کتابخانه شمهور اسکندریه عمدتا در آتش سوزی نابود شد و بیشتر منابع و آثار و کتاب های جمع آوری شده در آن سوخت و خاکستر شد. بدین ترتیب، سوابق گیاه شناسی شرق کهن در دو تمدن ایران و مصر بر اثر این آتش سوزی ها فاقد هر گونه مدرک دیرینه شناختی گیاهان دارویی و خواص آنها شد. متاسفانه بعدها نیز بر اثر تخریب قلعه های فرقه اسماعیلیه و آتش زدن کتابخانه های آن به وسیله هلاکوخان مغول، بقیه آثارمکتوب گیاهان دارویی که توسط این فرقه جمع آوری شده بود، از میان رفت، تا اینکه در قرن هشتم و نهم میلادی، اطبای ایرانی رونق خاصی به طبابت ایران و جهانیان بخشیدند. به طوری که دانشمندان و نوابغی نظیر ابوعلی سینا و محمد زکریای رازی با انتشار کتاب های معروف خود ( قانون و الحاوی) پیشرفت های زیادی نصیب ملت ایران و جهانیان کردند. این پیشرفت ها همچنین در قرون بعد نیز ادامه یافت. در قرن 13 میلادی، ابن بیطار ویژگی های متجاوز از 1400 گیاه را که خود شخصا می شناخت، در کتابش شرح داده است.
 

بابل و کشت گیاهان دارویی

طب بابل از طریق الواح کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آن نگاشته اند به دست ما رسیده است. قدیمی ترین لوح متعلق به سومری هاست. داروهایی که مردمان ساکن بین دجله و فرات به کار می گرفتند، منشا گیاهی داشتند. یکی از پادشاهان بابل به نام ماردوکاپالیدن دوم باغی درست کرده بود که درآن 64 نوع گیاهی دارویی کشت می شده است و میان آنها درخت سیب و انار همچنین خیار، کدو، سیر، پیاز، رازیانه، زعفران، آویشن،خردل،زیذه سیاه، شوید و شیرین بیان نیز وجود داشته است. حتی از میان گیاهان مخدر می توان به هلبور، بنگ، مهرگیاه، شاهدانه و خشخاش اشاره کرد که آنها را پرورش داده و تنها جهت طبابت خاندان سلطنتی مورد استفاده قرار می دادند.
 

چین و ریشه سحر آمیز جین سینگ

از قدیمی ترین کتاب های درمانی چینی ها، متعلق به 2800 سال پیش از میلاد، می توان از کتاب زرد امپراتوری با نام " طب داخلی سنتی" نام برد که در آن به بیش از 100 گیاه و خواص آنها اشاره شده است. آثار دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که یکی از آنها کتابی شامل بیش از 1000 گیاه مفید و دارویی با مشخصات کلی محل رویش و طرز درمان با آنهاست. طب سوزنی نیز در چین اختراع شده است و در آن کشور بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. مهم ترین قسمت طب قدیم چینی شامل داروشناسی بوده است. در واقع نوشته ای به نام پن تسائوتانگ که در سال 1598 میلادی تکمیل و منتشر شد شامل تعداد بسیار زیادی از گیاهان دارویی و داروهایی با ریشه حیوانی است ثابت می کند که چینی ها بیش از هر قوم دیگری این داروها را می شناخته و به کار می برده اند. چینی ها معتقد بودند که طبیعت برای هر دردی، درمانی در خور دارد و بدین طریق در طول قرن ها کتابی درباره داروهای موثر و همچنین موادی که تا به حال شناخته نشده اند، گردآوری شد. یکی از گیاهانی که تاثیر آن هنوز کاملا شناخته نشده است، ریشه سحرآمیز جین سینگ است که به دلیل توجه زیاد اروپایی ها به این دارو، به عنوان درمان کننده همه دردها از نازایی و پیری گرفته تا سرطان مورد استفاده بوده است.